این کوهِ سنگی تکیه بر تو داده است
کوهسنگی از گردشگاه‌های قدیمی و خاطره‌انگیز مشهد است که به دلیل وجود دو کوه سنگی مشرف به شهر، به این نام خوانده می‌شود و در کنار رشته‌کوه‌های جنوبی مشهد واقع شده است. در دوره تیموریان به‌وضوح از جایگاه تفریحی آن یاد شده و درعهد صفویه نیز به تاریخچه کوهسنگی اشاره شده است. گفته می‌شود شاه‌عباس صفوی که اصالتا خراسانی بوده، در شرایطی که درگیر جنگ ازبک‌ها بود، متواری شد و بر فراز این کوه مخفیانه اقدام به تاج‌گذاری کرد و در همان‌جا نذر کرد چنانچه به سلطنت برسد، هر کجا که پایتختش باشد، از همان محل پیاده به زیارت امام‌رضا(ع) مشرف شود. او ١٠سال بعد هنگامی که بر تخت سلطنت نشست، در پی ادای نذر خود از اصفهان پیاده به مشهد آمد. همچنین در اواخر عمر شاه‌عباس، یکی از سادات رضوی به نام «میرزاابراهیم» که از واقفان کلان موقوفات اولادی در خراسان بود، نخست در کوهسنگی مسجد و سپس در مجاورت آن، مقبره‌ای برای خود بنا کرد.این تفرجگاه زیبای شهر مشهد با پذیرش حجم انبوه گردشگر، پس از حرم مطهر امام‌هشتم(ع) و آرامگاه فردوسی، رتبه سوم حضور مسافر و گردشگر را به خود اختصاص داده است. هوای لطیف و دید مناسب پارک کوهسنگی مشهد از فراز کوه‌هایی که رسیدن به بالای آنها سهل و آسان است، از دیرباز موجب استقبال زائران و مجاوران مشهد از این پارک زیبای مثلثی‌شکل بوده است و بی‌شک مشهدی‌ها و مسافران این شهر، خاطرات زیادی از کوهسنگی در ذهن خود دارند. این مجموعه، علاوه بر جاذبه‌های تفریحی خود، از سال٨٢ به جاذبه‌ای معنوی نیز مزین شد و به نام امام‌هشتم(ع)، هشت تن از شهدای گمنام دفاع مقدس را برفراز این کوه به خاک سپردند و آن را «جبل‌النور» نامیدند پیشینه تاریخی کوهسنگی کوهسنگی که اینک در داخل محدوده جغرافیایی مشهد قرار گرفته، زمانی خارج از شهر بوده و امروز به بخشی از هویت تاریخی این شهر تبدیل شده است. مهدی سیدی، خراسان‌پژوه و عضو فرهنگ‌سرای فردوسی، در گفتگو با شهرآرا ، به توصیف تاریخ کوهسنگی مشهد پرداخته و می‌گوید: «این کوه گرانیتی، یک پدیده جالب و طبیعی در حاشیه مشهد است. کشورهای زیادی در دنیا از چنین نعمتی محروم هستند، از این‌رو اقدام به ایجاد چنین کوه‌ها و صخره‌هایی به طور مصنوعی می‌‌کنند، اما با توجه به بهره‌مندی مشهد از این نعمت خدادادی، افزون بر هزار سال پیش، در منابع و متون مختلف جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و حتی دینی، از این کوه همواره به عنوان «کوه‌سنگین» یاد شده است» این خراسان‌پژوه به معدن موجود در پشت کوهسنگی اشاره کرده و می‌گوید: «به این معدن، معدن سنگ هرکاره می‌گویند. به‌گفته وی، کوهسنگی درحقیقت از دو جنبه ارزشمند است؛ یک جنبه که مربوط به سنگ گرانیت کوه است؛ این سنگ‌ها سفت و سخت است و قابل تراش نیست و جنبه دیگر، معدن پشت کوهسنگی است که هزار سال است کار استخراج سنگ از آن صورت می‌گیرد و از آن، سرمه‌دان و بشقاب و ظرف غذا می‌سازند» سیدی همچنین به عبور امام‌رضا(ع) از کنار کوهسنگی مشهد، اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «یکی از منابع قدیمی که از این کوه صحبت کرده، «عیون‌الاخبار» نوشته شیخ صدوق است. شیخ صدوق از چهار شیخ بزرگ شیعیان به‌شمار می‌رود. او در سال٣٥٢ هجری قمری از آل‌بویه اجازه گرفت تا هم برای زیارت حرم علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) و هم به‌منظور جمع‌آوری اطلاعاتی درباره آن حضرت، سفری به خراسان و مشهد برود. شیخ صدوق در این کتاب گفته است: «زمانی که حضرت‌رضا(ع) از مدینه به سمت مرو حرکت کردند، پس از عبور از نیشابور و زمانی که قصد عزیمت به نوغان را داشتند، در حال عبور از کنار کوهسنگی به آن تکیه دادند.» در کتاب شیخ صدوق گفته شده که از سنگ پشت کوهسنگی برای حضرت‌رضا(ع) ظرفی ساختند و برای ایشان در آن، غذایی طبخ شد و حضرت(ع) پس از اینکه غذا را تناول کردند، آن را لذیذ دیدند و بر کوهسنگی و معدن پشت آن دعا کردند و گفتند: «خدا تو را همیشه سلامت و برپا بدارد» کوهسنگی از قدیم تفرجگاه مشهدی‌ها بود عضو فرهنگ‌سرای فردوسی می‌افزاید: «جالب است بدانید سنگ این معدن در آسیا بی‌نظیر و استثنایی است و ویژگی آن، این است که بسیار نرم است و خیلی راحت تراشیده می‌شود ولی در برابر آتش بسیار مقاوم است. ما مشهدی‌ها که غذای اصلی‌مان از قدیم آبگوشت بوده، در همین ظرف‌ها غذا درست می‌کرده‌ایم و غذای طبخ‌شده در آن بسیار خوشمزه می‌شده است؛ سبب این است که در ظرف‌های دیگر نظیر روی، مس و چدن آب و مواد غذا با خود ظرف ترکیب می‌شود و اکسید به‌وجود می‌آید اما در ظرف سنگی، غذا سالم است، از همین‌رو نوغانی‌ها که قصد داشتند به حضرت‌رضا(ع) تحفه‌ای بدهند، برای ایشان چنین ظرفی ساختند و در آن غذا طبخ کردند. عرب‌ها هم به این سنگ، «قدورالبرام» می‌گفتند. در کتاب‌های مختلفِ آنها که در قرن چهارم هجری نوشته شده، این لغت به‌کار رفته و آمده است که «این سنگ، سوغات نوغان است» سیدی در ادامه، از نقش کوهسنگی در جنگ‌های اطراف مشهد نیز سخن به‌میان می‌آورد و تصریح می‌کند: «همواره از کوهسنگی در کتب تاریخی صحبت شده؛ به‌ویژه در زمان بروز جنگ‌ها که هرگاه جنگ و درگیری در اطراف شهر مشهد رخ می‌داده، یکی از اردوگاه‌ها و پایگاه‌های مهم نظامی همین کوهسنگی بوده است. کوهسنگی از قدیم تفرجگاه مشهدی‌ها هم بود. به همه این دلایل از هزار سال قبل در منابع مختلف تاریخی به نام «کوهسنگی» و «کوه‌سنگین» برمی‌خوریم. در سال‌های خیلی دور، فاصله کوهسنگی تا مشهد، یک فرسخ بود. مشهد قدیم چند دروازه داشت و هنگامی که می‌خواستند فاصله کوهسنگی تا مشهد را بسنجند، از دیوار دروازه می‌سنجیدند. گفته شده که از دروازه ارگ تا کوهسنگی، یک فرسخ معادل با ٦کیلومتر فاصله بوده است. در گذشته، مردم مشهد برای تفریح، این مسافت را طی می‌کردند و به کوه می‌رفتند. در کتاب بدایع‌الواقع عنوان شده که: «......٥٠٠سال قبل و در دوره تیموری، مردم برای تفریح به کوهسنگی می‌رفتند. در آن زمان و توسط بابر که یکی از پادشاهان تیموری بود، خانه‌ای سنگی در این کوه ساخته شد که اگر مردم می‌خواستند شب در آنجا اتراق کنند، از آن خانه استفاده می‌کردند...» همچنین بین کوهسنگی و مشهد، صحرایی بوده به نام «الاندشت» که مردم امروزه به‌اشتباه به آن الندشت می‌گویند. در این صحرا همیشه جنگ‌هایی رخ می‌داده است؛ چنان که می‌گویند نادرشاه جنگی در آنجا داشته و چندین‌بار نام کوهسنگی در کتب مختلف به‌عنوان محلی برای جنگ عنوان شده است» این خراسان‌پژوه همچنین به موضوع بازسازی کوهسنگی در اوایل دهه٣٠ شمسی اشاره کرده و می‌گوید: «در دوره رضاخان، اسدی که نایب‌التولیه آستان قدس رضوی بود، تصمیم گرفت شهر را گسترش دهد. وی با اقدامی هوشمندانه به جای توسعه شهر به سمت طلاب، شهر را از طرف کوهسنگی بزرگ کرد. آن زمان روستاهای حاصلخیزی در منطقه طلاب وجود داشت، ولی منطقه کوهسنگی، دشت بلند دیمه‌زار و بی‌آبی بود. شهر مشهد را به این ترتیب گسترش دادند و سپس بیمارستان امام‌رضا(ع)(شاه‌رضای قدیم) را هم بیرون دروازه احداث کردند. همچنین استخر فعلی کوهسنگی را اسدی ساخت و ساختمان مقابل آن را طوری بنا نهاد که وقتی تصویر ساختمان به داخل آب استخر می‌افتد، مانند یک کشتی دیده می‌شود. وی برای اینکه آب این استخر را تأمین کند، از روستای گناباد که یکی از مناطق پرآب مشهد بود، کمک گرفت. او هفت‌رشته قنات در آنجا حفر و آب آنها را به‌هم وصل کرد. این آب به استخر کوهسنگی ریخته و سپس سرازیر می‌شد و سپس به جوی‌های دوطرف خیابان کوهسنگی می‌ریخت» کوه ٢١٨میلیون‌ساله خسرو ابراهیمی، عضو هیئت‌علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، نیز در گفتگو با شهرآرا ، با اشاره به اینکه توده گرانیتی مشهد که کوهسنگی نیز بخش مهمی از آن است، عمری حدود ٢١٨میلیون سال دارد، اظهار می‌دارد: «این کوه، ارزش‌های اقتصادی فراوانی دارد اما به‌دلیل اینکه در داخل محدوده شهر قرار گرفته است و اصولا معدن‌کاری، آلودگی‌هایی به‌دنبال دارد، استفاده از قابلیت‌های آن امکان‌پذیر نیست» وی خاطرنشان می‌کند: «چون گرانیت، میزان سیلیس فراوانی دارد، معدن‌کاری در این منطقه می‌تواند موجب بروز بیماری سیلیکوز و سرطان ریه شود» این استاد دانشگاه، وضعیت کوهسنگی را به‌گونه‌ای ارزیابی می‌کند که می‌تواند بهترین مکان برای احداث برج و ساختمان‌های بلند باشد و تصریح می‌کند: «البته ذخایر فراوان فلدسپات، میکا و همچنین کانی‌های کمیاب بریل(زمرد) در داخل کوهسنگی است که ارزش فراوانی دارد.» ابراهیمی یادآوری می‌کند: «توده گرانیت مشهد از منطقه سنگ‌بست شروع می‌شود و تا غرب این شهر یعنی منطقه شاندیز ادامه دارد، اما با اینکه توده‌های گرانیتی مشهد گسترش زیادی دارند، به‌علت آنکه در زیر آبرفت مدفون شده‌اند، بخش زیادی از آن فعلا رؤیت‌پذیر نیست ولی به طور مثال اگر ٥میلیون سال دیگر به این منطقه مراجعه کنیم، با کنار رفتن آبرفت‌ها، بخش‌های بیشتری از این توده مشاهده می‌شود.» عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه توده گرانیتی مشهد، حاصل انجماد ماگماست، می‌گوید: «این ماگما در نتیجه برخورد پلیت‌ها در پوسته زمین به‌وجود آمده که پس از میلیون‌ها سال، تبدیل به سنگ شده است» کوهسنگی امروز و آینده طرح بزرگ توسعه مجموعه تفریحی‌گردشگری کوهسنگی به‌عنوان یک مکان مفرح با ساختار منحصربه‌فرد سنگ، در شرایطی در حال اجراست که هم‌اکنون این مجموعه در مجاورت بافت شهری قرار گرفته است و بخشی از جاده کمربندی مشهد که جاده آسیایی نیز نامیده می‌شود، از کنار اراضی آن می‌گذرد. این طرح که در وسعت ١٠٠هکتار پیش‌بینی شده و مطالعات آن را مشاور انجام داده است، با اجرای بخش وسیعی از طرح‌های دامنه شمالی کوه‌ها، چشم به آینده‌ای منحصربه‌فرد در منطقه با اجرای بخش‌های دیگر دارد. در طرح توسعه این مجموعه، علاوه بر موزه بزرگ خراسان و بازار هنر و باغ‌موزه دفاع مقدس، باغ‌های هفت‌گانه‌ای پیش‌بینی شده است که عبارتند از باغ پذیرایی، باغ فرهنگی، باغ سنگی، باغ طبیعی، باغ آرامگاه، باغ ورزشی و باغ تفریحی، ایجاد دریاچه مصنوعی و جزیره پرندگان در میان آن، احداث باغ‌موزه طبیعی با قرار گرفتن انواع حیوانات در آن، ایجاد رستوران‌های مختلف بر فراز کوه و کنار دریاچه و ایجاد مسیر منوریل تفریحی در رینگ اطراف کوه‌ها و بهره‌برداری از مجموعه احداث‌شده کودک‌وآینده، طرح‌های درخورسرمایه‌گذاری با بازده فراوان در این پروژه بزرگ است. روزنامه شهرآرا- 13 اسفند 93
